Rakowska (Ratuld-Rakowska) Maria, pseud. i krypt.: M. Radwan, M. R., M. R-a, R., R. M., (1864–1940), pisarka, tłumaczka. Ur. w Warszawie, tutaj ukończyła II Gimnazjum żeńskie.

Znajomość języków: angielskiego, francuskiego, niemieckiego i rosyjskiego pozwalała R-iej na liczne lektury. Studia w zakresie nauk przyrodniczych podjęła w Paryżu, dokąd wyjechała w towarzystwie Bronisławy Skłodowskiej (starszej siostry Marii Curie). Nawiązała wówczas kontakt z radykalną młodzieżą skupioną w Gminie Narodowo-Socjalistycznej, do której należeli m. in. literaci: Tadeusz Jaroszyński (szwagier R-iej), Antoni Lange, Jan Lorentowicz, Edward Przewóski oraz okulista Władysław Ratuld, którego R. poślubiła (przed końcem r. 1891). W r. 1894 towarzyszyła mężowi, zaproszonemu do zorganizowania szkoły okulistycznej, w podróży do Persji; po dwuletnim pobycie w Teheranie wróciła do Paryża. Artykułem o tej podróży debiutowała w r. 1899, swoje wrażenia spisała szerzej i ogłosiła później pt. Podróż Polki do Persji (W. 1904 I–II). Początkowo jednakże zajmowała się głównie pracą przekładową, wydając francuskie tłumaczenia powieści W. Sieroszewskiego „Na kresach lasów” (Paryż 1902) oraz drobnych utworów M. Konopnickiej, S. Żeromskiego i A. Struga (publikowane w czasopismach francuskich), a po wojnie – „Placówki” B. Prusa (Paryż 1930). Spolszczyła „Wybór nowel francuskich” (W. 1904), opowiadanie M. Barrèsa „Pod pikielhaubą” (W. 1906), F. Strowskiego „Obraz literatury francuskiej w XIX w.” (W. 1912) i J. A. de Gobineau „Polowanie na karybu” (W. 1925), z angielskiego przełożyła „Dziwną historię doktora Jekylla i mister Hyde’a” R. L. Stevensona (W.1909), „Dialogi fikcyjne” W. S. Landora (Lw. 1911) oraz kilka drobniejszych rzeczy W. Patera.

Przy pomocy Lorentowicza i Jaroszyńskiego R. nawiązała współpracę z pismami warszawskimi („Bibl. Warsz.”, „Echo Liter. i Artyst.”, „Ludzkość”, „Nowa Gaz.”, „Sfinks”, „Tygodnik Ilustr.” i in.), pisała też do krakowskiej „Krytyki” i lwowskiego „Naszego Kraju”. Po wojnie publikowała w „Pamiętniku Warszawskim”, „Przeglądzie Warszawskim”, „Wiadomościach Literackich” i in. pismach. Jej artykuły dotyczyły przeważnie współczesnej literatury francuskiej i angielskiej i miały duże znaczenie informacyjne. R. była np. autorką pierwszego w naszym języku obszerniejszego studium o J. Conradzie opartego na dobrej znajomości dzieł pisarza w oryginale („Bibl. Warsz.” 1908), podobnie pionierski charakter miał jej artykuł John Millington Synge („Przegl. Warsz.” 1923), w szkicu Z literatury angielskiej („Bibl. Warsz.” 1909) omawiała twórczość również amerykańskich i australijskich poetów. Z tych zainteresowań R-ej wyrósł Zarys literatury angielskiej od początków do naszej doby (W. 1910–11 I–III), jedyny u nas wówczas z tej dziedziny. W przedstawieniu dziejów tej literatury posłużyła się R. metodą H. Taine’a, a jej wykład odznaczał się rzeczowością oraz systematycznym i logicznym układem materiału. O polskiej literaturze i kulturze pisała do czasopism francuskich: „La Revue” (1909–10), „Foi et Vie” (1914), „Mercure de France” (1916). W czasie pierwszej wojny światowej przełożyła kilka broszur informujących Francuzów o Polsce. W okresie plebiscytu na Górnym Śląsku przyjechała do Bytomia i współpracowała z Wojciechem Korfantym, wydając tygodnik „Le Messager de Haute-Silésie” (1919) o charakterze informacyjno-propagandowym. Później wróciła do Paryża, gdzie przebywała do końca życia.

Na język francuski przetłumaczyła R. z niemieckiego broszurę K. Marksa pt. „La Question polonaise devant l’Assemblée de Francfort” (Paryż 1929 ze wstępem L. Longueta) oraz pracę J. Rutkowskiego „Zarys gospodarczych dziejów Polski w czasach przedrozbiorowych” (Paryż 1927). Pod pseudonimem Radwan opracowała historię instytucji emigracyjnych w Paryżu: Biblioteki Polskiej oraz Szkoły Batignolles. Będąc członkiem Société Polonaise des Artistes et Gens de Lettres, R. znalazła się wśród założycieli «Association Polonaise Culturelle et Sociale». Pisywała artykuły do wydawnictw emigracyjnych („Życie Ilustr.”), zajmowała się popularyzacją kultury w emigracyjnych środowiskach górników i pracowników rolnych. Aktywnie włączyła się do powstania Société Polonaise des Amis du Livre á Paris. Zmarła w Paryżu w r. 1940. Była odznaczona Złotym Krzyżem Zasługi.

Niektóre przekłady R-iej nie znalazły nakładców i pozostały w rękopisie (na język polski „Moll Flanders” D. Defoe, „Strife” J. Galsworthy’ego i in., na język francuski „Meleager” S. Wyspiańskiego, „Przedwiośnie”, I tom „Popiołów” S. Żeromskiego i in.).

Z małżeństwa z Władysławem Ratuldem, które zakończyło się separacją w r. 1899, miała R. dwoje dzieci (zob. życiorys męża).

Była pierwowzorem bohaterki powieści G. Zapolskiej „Fin-de-siecle’istka”.

Fot. w: Ratuld-Rakowska M., Podróż Polki do Persji, W. 1904 (na wyklejkach cz. 1 i 2); – W. Ilustr. Enc. Gutenberga XIV 261; – Jaroszyński T., [wstęp do:] Ratuld-Rakowska M., Podróż Polki do Persji, W. 1904 Cz. 1 s. 5–8; Krajewska W., Recepcja literatury angielskiej w Polsce w okresie modernizmu, Wr. 1972; Przegaliński B., Marie Ratuld-Rakowska, „Bulletin International de l’Académie Polonaise des Sciences et des Lettres” 1952 nr 10 s. 114–19 (bibliogr.); Zabierowski S., Conrad w Polsce, Od. 1971; – Kelles-Krauz K., Listy, Wr. 1984 I–II; – Lorentowicz J., Spojrzenie wstecz, Kr. 1957; Zapolska G., Listy, W. 1970 I–II; – „Tyg. Ilustr.” 1919 nr 27 s. 425; – B. Narod.: Kartoteka Bibliografii Retrospektywnej; B. Polska w Paryżu: Listy R-iej do Zygmunta Lubicz-Zaleskiego (Papiery Z. Lubicz-Zaleskiego B XVa teczka 1); IBL PAN: Kartoteka bibliograficzna (A. Bara); – Arch. rodzinne przechowywane we Francji; Dwa listy córki, W. Caussé, do B. Koc (1959 i 1963) w posiadaniu adresatki.

Barbara Koc